Bâgiyân intrinsik cerpen
Bâgiyân intrinsik cerpen
a. Tema
Tema èngghi panèka bhâi’ dâlemma carēta. Ḍâri tema panèka sèttong carèta èyangghit. Adhâsar dâri sèttong tema pas èpèlè tokoh, èngghi panèka tokoh sè arojhung tema sopajâ nèyaddhâ èkaollè, sareng tokoh sè lang-ngalangè sopajâ maksoddhâ burung aliyas ta’ dhâddhi.
Manabi angghidhân panèka akor sareng aghâma tantona temana religius, akadhiya, pegawai sè terro odi’a jhujhur nangèng èlangngalangè. Manabi angghidhân panèka akor sareng carètana bârghâ tantona temana sosial, opamaèpon carètana tokoh sè dhellap ta’ ghellem akor sareng tatangghâna.
b. Alur (Plot)
Alur èngghi panèka ongrodhânna kadhâddhiyân è ḍâlem carèta, otabâ toro’-ghilirrâ kadhaddhiyân. Mètorot toro’-ghilirrâ kadhaddhiyân, alur èbâgi dhâddhi tello’ èngghi panèka:
1. Alur progresif èngghi panèka kadhâddhiyân sè aongrot otabâ carèta sè toro’ ghilir.
2. Alur regresif èngghi panèka kadhâddhiyân sè ongrodhânnâ ajhâlân ḍâri ponkasanna carèta pas bhuru ècarèta’aghi mamolanna.
3. Alur camporan èngghi panèka kadhâddhiyân sè acampor ongrodhânnâ carèta ḍâri pongkasanna ka mamolanna namong è tengnga’anna carèta nyebbhuttaghi sèttong kadhâddhiyân sè ampon kalampan.
Mètorot struktur, otabâ sosonanna kadaddhiyan, Alur aghânḍhu’ pansaponapan bâgiyân èngghi panèka:
` Mamolan èngghi panèka bâgiyân carèta sè aropa ghâmbârân, bâkto, kennengngan otabâ kadhâddhiyân sè aropa ghâmbârân bhâb tokoh sè ngadhebbhi pokpara, è ka’dimma kadhâddhiyan otabâ pokpara sè masossa pèkkèranna tokoh ka’ḍinto, tor bilâèpon kadhâdhiyân ka’dinto molaè.
` Pokpara molaè abalindhet kaodi’ânna tokoh. Sajân abit pokparana sajân sara, sajân mapotek atèna tokoh. Sè apadhu sareng mosona sajân dhaddhi. Sajân abid mosona atarèka sopajâ tojjhuwanna tokoh ta’ èkaollè.
` Komplikasi, Pokpara sè èyadhebbhi tokoh sajan malarat sè èkennènga antos bilâ sè marèya. La-mala pokparana atambâ nyossaè sampè’ tokoh aromasa ta’ hasèl. Dhâng-kadhâng, dârina ta’ kowat nyandhâng sossa, tokoh buruwa, majâu dâri kennengnganna.
` Klimaks. èngghi panèka pokpara è ḍâlem carèta ampon apo’- tompo’. Tokoh sareng mosona ampon asanat sè aghâbâyâ kapotosan ma’lè pokparana sè kaduwa dhuli lastarè.
` Antiklimaks èngghi panèka pokpara sè èyadhebbhi ampon nandhâ’âghi mangghiyâ jhâlân kalowar.
` Resolusi èngghi panèka pokpara ampon lastarè, sala sèttongnga tokoh mastè asor. Resolusi panèka, sè jhughân èsebbhut ending, bâdâ duwâ’ macem. Manabi tokoh sè arojhung tema kèngbingkèngnga mennang tor ngaollè ponapa sè èkaterro, èsambhât happy ending. Manabi tokoh sè arojhung tema panèka sossa kèngbingkèngnga sabâb tojjhuwânna ta’ èkaollè amarghâ èpa’asor mosona èsambhât sad ending.
c. Setting otabâ latar
Setting èngghi panèka nodhuwâghi kennengngan, bâkto, sareng kabâḍâ’ân batènna tokoh è ḍâlem sèttong carèta. Macemma latar :
1) Latar bâkto Bâktona sèttong kadhâddhiyân sè èyadhebbhi tokoh ḍâlem sèttong carèta, akadhi ghu-lagghu, siang, Lem-malem, jhugân malem. Dhâng-kadhâng è dâlem carèta èsebbhut jhugân bâkto akadhi sè’-rèsè’, ngombâr arè, para’ compet arè, ondem tor bannya’ dhâp-keddhâp, tor samacemma.
2) Latar kennengngan Kennengnganna sèttong kadhâddhiyân è ḍâlem carèta, akadhi è compo’, è sakola’an, hotel, songay. Latar kennengngan ka’ḍinto nyocokkaghi dâ' kadhâddhiyân sè èyalamè tokoh carèta. Manabi kalerressan tokoh meyos dâri dhisa ka kotta pola anèyat nyarèya kalakowan, tantona latar kennengngannèpon è dhisa è sèttong roma ko’-rongko’, sareng è kotta, èngghi panèka è sèttong kantor.
3) Latar kabâḍâ’ân bhâtènna tokoh è dalem ongrodhânna carèta Kabâḍâ’ân bhâtènna tokoh è sèttong kadhâddhiyân è ḍâlem carèta, akadhi senneng, ghumbhirâ, sareng seddhi. Manabi kalerressan tokoh mangghi’i urusân sè ghâmpang, otaba tapangghi sareng orèng soka’ atatolong, gapanèka andi’ artè jha’ kabâdâ’ân batènna tokoh ghella’ senneng. Nangèng è nalèkana nyarè kalakowan, opamaèpon pas èpalet-bhulet sampè’ tokoh cè sossana, ghâpanèka nodhuwaghi latar kabâḍâ’an sè korang nyennengngaghi mongghu ḍâ’ tokoh carèta.
Ḍhâng-kaḍhâng, latar kabâḍâ’ân panèka ta’ moḍḍhâ, otabâ èpasamar sareng sè nyerrat cerpen. Opamaèpon carèta’èpon nyarèta’aghi tokoh sè ngalamè nèmor kara, kakorangan aèng, butombuwan bânnya’ sè matè, kèban kakorangan pakan pas sadhâjâna kèban koros parana, ḍi-buḍina pas matè. Kabâḍâ’ân sè kadhi ghâpanèka kaèkot ḍâ’ latar sè masossa tokoh carèta.
d. Tokoh
Tokoh èngghi panèka sè alakonè carèta sareng kèngèng pokpara. bhân-sabhân tokoh biyasana aghâḍhuwi engghun (peran, bhs. ind.) jhugân bâbâtek sè è ḍâlem bâsa indonesia èsebbhut karakter. Mètorot engghunna, tokoh kennèng èpantha dhâddhi 2 macem:
a.Tokoh utama, èngghi panèka tokoh sè ètètèpè tema. tokoh utama panèka bada sè abhuwang ambhâ’patè sopaja pangaterrona èkaollè. nangèng bâḍâ jhughân tokoh utama sè lakona langngalangè tojjhuwanna tokoh beccè’.
b.Tokoh bâbâ’an. sè tamaso’ ḍâ’ tokoh panèka èngghi panèka tokoh sè ta’ anḍi’ kaparlowan ka hasèl-bhuntenna tojjhuwânna tokoh utama. biyasana sè tamaso’ ḍâ’ tokoh bâbâ’ân ka’ḍinto kancana tokoh utama, ro-soro, orèng sè nyaksènè kadhâddhiyân.
e. Bâtek Sèpaddhâ tokoh-tokoh carèta. Sèpat panèka aropa’aghi pèkkèran, sareng partèngkan tokoh sè semma’ kaèdhanna sareng tema.
Ètèngalè ḍâri hubungannèpon tokoh sareng tema, tokoh panèka èpantha dhâddhi tello’ macem, èngghi panèka:
1. Tokoh Protagonis èngghi panèka tokoh otama è ḍâlem sèttong carèta sè lalakonna abhillâi tojjhuwânna sopajâ èkaollè. mon bâdâ orèng sè lang-ngalangè, dhibi’na ambhâ’ patè abhuwâng sopajâ orèng sè lang-ngalangè ka’ḍinto nyèngla.
2. Tokoh Antagonis èngghi panèka lalabânna tokoh otama. Tokoh ka’ḍinto ta’cokbâ atarèka sopaja tojjhuwânna tokoh bhâgus ta’ hasèl.
3. Tokoh Tritagonis èngghi panèka tokoh sè nengngaè tokoh otama sareng tokoh lalabânna sè salang tarajhâng ka’angghuy makala sala sèttongnga.
f. Sudut Pandang (Point of View)
Sudut pandang èngghi panèka posisi sè ngangghit è ḍâlem carèta. Sudut pandang panèka bâḍâ tello’ macem èngghi panèka:
1. Sudut pandangnga tokoh (sè kapèng sèttong). Biyasana ètanḍhâi sareng oca’ “sèngko’ “
2. Sudut pandangnga èlowarranna tokoh (sè kapèng tello’) ètanḍhâi sareng nyebbhut asmana tokoh. 3. Sudut pandang ngaonèngngè sadhâjâna. Sudut pandang panèka aropa’aghi ngaonèngngè èssèna atèna tokoh, ponapa sè èlampa’aghi tokoh sareng samacemma.
g. Amanat
Amanat èngghi panèka bâburughân beccè’ sè terro èpaḍâpa’a sareng sè ngangghit lèbât angghidhânna ḍâ’ para maos otabâ sè mèrengngaghi.
a. Tema
Tema èngghi panèka bhâi’ dâlemma carēta. Ḍâri tema panèka sèttong carèta èyangghit. Adhâsar dâri sèttong tema pas èpèlè tokoh, èngghi panèka tokoh sè arojhung tema sopajâ nèyaddhâ èkaollè, sareng tokoh sè lang-ngalangè sopajâ maksoddhâ burung aliyas ta’ dhâddhi.
Manabi angghidhân panèka akor sareng aghâma tantona temana religius, akadhiya, pegawai sè terro odi’a jhujhur nangèng èlangngalangè. Manabi angghidhân panèka akor sareng carètana bârghâ tantona temana sosial, opamaèpon carètana tokoh sè dhellap ta’ ghellem akor sareng tatangghâna.
b. Alur (Plot)
Alur èngghi panèka ongrodhânna kadhâddhiyân è ḍâlem carèta, otabâ toro’-ghilirrâ kadhaddhiyân. Mètorot toro’-ghilirrâ kadhaddhiyân, alur èbâgi dhâddhi tello’ èngghi panèka:
1. Alur progresif èngghi panèka kadhâddhiyân sè aongrot otabâ carèta sè toro’ ghilir.
2. Alur regresif èngghi panèka kadhâddhiyân sè ongrodhânnâ ajhâlân ḍâri ponkasanna carèta pas bhuru ècarèta’aghi mamolanna.
3. Alur camporan èngghi panèka kadhâddhiyân sè acampor ongrodhânnâ carèta ḍâri pongkasanna ka mamolanna namong è tengnga’anna carèta nyebbhuttaghi sèttong kadhâddhiyân sè ampon kalampan.
Mètorot struktur, otabâ sosonanna kadaddhiyan, Alur aghânḍhu’ pansaponapan bâgiyân èngghi panèka:
` Mamolan èngghi panèka bâgiyân carèta sè aropa ghâmbârân, bâkto, kennengngan otabâ kadhâddhiyân sè aropa ghâmbârân bhâb tokoh sè ngadhebbhi pokpara, è ka’dimma kadhâddhiyan otabâ pokpara sè masossa pèkkèranna tokoh ka’ḍinto, tor bilâèpon kadhâdhiyân ka’dinto molaè.
` Pokpara molaè abalindhet kaodi’ânna tokoh. Sajân abit pokparana sajân sara, sajân mapotek atèna tokoh. Sè apadhu sareng mosona sajân dhaddhi. Sajân abid mosona atarèka sopajâ tojjhuwanna tokoh ta’ èkaollè.
` Komplikasi, Pokpara sè èyadhebbhi tokoh sajan malarat sè èkennènga antos bilâ sè marèya. La-mala pokparana atambâ nyossaè sampè’ tokoh aromasa ta’ hasèl. Dhâng-kadhâng, dârina ta’ kowat nyandhâng sossa, tokoh buruwa, majâu dâri kennengnganna.
` Klimaks. èngghi panèka pokpara è ḍâlem carèta ampon apo’- tompo’. Tokoh sareng mosona ampon asanat sè aghâbâyâ kapotosan ma’lè pokparana sè kaduwa dhuli lastarè.
` Antiklimaks èngghi panèka pokpara sè èyadhebbhi ampon nandhâ’âghi mangghiyâ jhâlân kalowar.
` Resolusi èngghi panèka pokpara ampon lastarè, sala sèttongnga tokoh mastè asor. Resolusi panèka, sè jhughân èsebbhut ending, bâdâ duwâ’ macem. Manabi tokoh sè arojhung tema kèngbingkèngnga mennang tor ngaollè ponapa sè èkaterro, èsambhât happy ending. Manabi tokoh sè arojhung tema panèka sossa kèngbingkèngnga sabâb tojjhuwânna ta’ èkaollè amarghâ èpa’asor mosona èsambhât sad ending.
c. Setting otabâ latar
Setting èngghi panèka nodhuwâghi kennengngan, bâkto, sareng kabâḍâ’ân batènna tokoh è ḍâlem sèttong carèta. Macemma latar :
1) Latar bâkto Bâktona sèttong kadhâddhiyân sè èyadhebbhi tokoh ḍâlem sèttong carèta, akadhi ghu-lagghu, siang, Lem-malem, jhugân malem. Dhâng-kadhâng è dâlem carèta èsebbhut jhugân bâkto akadhi sè’-rèsè’, ngombâr arè, para’ compet arè, ondem tor bannya’ dhâp-keddhâp, tor samacemma.
2) Latar kennengngan Kennengnganna sèttong kadhâddhiyân è ḍâlem carèta, akadhi è compo’, è sakola’an, hotel, songay. Latar kennengngan ka’ḍinto nyocokkaghi dâ' kadhâddhiyân sè èyalamè tokoh carèta. Manabi kalerressan tokoh meyos dâri dhisa ka kotta pola anèyat nyarèya kalakowan, tantona latar kennengngannèpon è dhisa è sèttong roma ko’-rongko’, sareng è kotta, èngghi panèka è sèttong kantor.
3) Latar kabâḍâ’ân bhâtènna tokoh è dalem ongrodhânna carèta Kabâḍâ’ân bhâtènna tokoh è sèttong kadhâddhiyân è ḍâlem carèta, akadhi senneng, ghumbhirâ, sareng seddhi. Manabi kalerressan tokoh mangghi’i urusân sè ghâmpang, otaba tapangghi sareng orèng soka’ atatolong, gapanèka andi’ artè jha’ kabâdâ’ân batènna tokoh ghella’ senneng. Nangèng è nalèkana nyarè kalakowan, opamaèpon pas èpalet-bhulet sampè’ tokoh cè sossana, ghâpanèka nodhuwaghi latar kabâḍâ’an sè korang nyennengngaghi mongghu ḍâ’ tokoh carèta.
Ḍhâng-kaḍhâng, latar kabâḍâ’ân panèka ta’ moḍḍhâ, otabâ èpasamar sareng sè nyerrat cerpen. Opamaèpon carèta’èpon nyarèta’aghi tokoh sè ngalamè nèmor kara, kakorangan aèng, butombuwan bânnya’ sè matè, kèban kakorangan pakan pas sadhâjâna kèban koros parana, ḍi-buḍina pas matè. Kabâḍâ’ân sè kadhi ghâpanèka kaèkot ḍâ’ latar sè masossa tokoh carèta.
d. Tokoh
Tokoh èngghi panèka sè alakonè carèta sareng kèngèng pokpara. bhân-sabhân tokoh biyasana aghâḍhuwi engghun (peran, bhs. ind.) jhugân bâbâtek sè è ḍâlem bâsa indonesia èsebbhut karakter. Mètorot engghunna, tokoh kennèng èpantha dhâddhi 2 macem:
a.Tokoh utama, èngghi panèka tokoh sè ètètèpè tema. tokoh utama panèka bada sè abhuwang ambhâ’patè sopaja pangaterrona èkaollè. nangèng bâḍâ jhughân tokoh utama sè lakona langngalangè tojjhuwanna tokoh beccè’.
b.Tokoh bâbâ’an. sè tamaso’ ḍâ’ tokoh panèka èngghi panèka tokoh sè ta’ anḍi’ kaparlowan ka hasèl-bhuntenna tojjhuwânna tokoh utama. biyasana sè tamaso’ ḍâ’ tokoh bâbâ’ân ka’ḍinto kancana tokoh utama, ro-soro, orèng sè nyaksènè kadhâddhiyân.
e. Bâtek Sèpaddhâ tokoh-tokoh carèta. Sèpat panèka aropa’aghi pèkkèran, sareng partèngkan tokoh sè semma’ kaèdhanna sareng tema.
Ètèngalè ḍâri hubungannèpon tokoh sareng tema, tokoh panèka èpantha dhâddhi tello’ macem, èngghi panèka:
1. Tokoh Protagonis èngghi panèka tokoh otama è ḍâlem sèttong carèta sè lalakonna abhillâi tojjhuwânna sopajâ èkaollè. mon bâdâ orèng sè lang-ngalangè, dhibi’na ambhâ’ patè abhuwâng sopajâ orèng sè lang-ngalangè ka’ḍinto nyèngla.
2. Tokoh Antagonis èngghi panèka lalabânna tokoh otama. Tokoh ka’ḍinto ta’cokbâ atarèka sopaja tojjhuwânna tokoh bhâgus ta’ hasèl.
3. Tokoh Tritagonis èngghi panèka tokoh sè nengngaè tokoh otama sareng tokoh lalabânna sè salang tarajhâng ka’angghuy makala sala sèttongnga.
f. Sudut Pandang (Point of View)
Sudut pandang èngghi panèka posisi sè ngangghit è ḍâlem carèta. Sudut pandang panèka bâḍâ tello’ macem èngghi panèka:
1. Sudut pandangnga tokoh (sè kapèng sèttong). Biyasana ètanḍhâi sareng oca’ “sèngko’ “
2. Sudut pandangnga èlowarranna tokoh (sè kapèng tello’) ètanḍhâi sareng nyebbhut asmana tokoh. 3. Sudut pandang ngaonèngngè sadhâjâna. Sudut pandang panèka aropa’aghi ngaonèngngè èssèna atèna tokoh, ponapa sè èlampa’aghi tokoh sareng samacemma.
g. Amanat
Amanat èngghi panèka bâburughân beccè’ sè terro èpaḍâpa’a sareng sè ngangghit lèbât angghidhânna ḍâ’ para maos otabâ sè mèrengngaghi.
