Budaya Madura : GHUTTA (DHUKKA, AGHUTTHA)

 Budaya Madura : GHUTTA  (DHUKKA, AGHUTTHA)

Bhuḍhâjâ Madhurâ talèbât bânnya’ macemma. Bâḍâ sè sakkral akadhi sè ampon kacator è attas. Rèng Madhurâ palèng bânnya’ oḍi’ kalabân atanè. Saèstona Pakakas tanè panèka bânnya’, sala sèttongnga èngghi panèka sapè. Rèng Madhurâ ca’ èpon orèng lowar akanca sareng sapèna. Angghebbhân ghâpanèka bâḍâ lerressa. Rèng Tanè Madhurâ talèbât paratèn ka sapèna. Sè sapanèka marghâ sapè mongghu Rèng Tanè Madhurâ ampon akadhi sè èkarsa’aghi sareng Ghustè Allah ka’angghuy abhânto maḍâteng rajhekkè. Ḍâri lakona ka’angghuy anangghâlâ otab̩ â nyaka’ kantos ka calatthongnga è kaparlo dhâddhi bhuthok ka’angghuy majhurbhu tamennan. 

Dhâddhi sapè ghâḍhuwân andil sè rajâ mongghu ka rèng tanè otamaèpon ka’angghuy ngasèllaghi paḍi. Rèng tanè binè’an anga-bhunga noto paḍi hasèl sabâna. Ḍâri bhungana, Rèng Tanè binè’an Madhurâ sambi noto paḍi è ronjhângan ghentongnga èpakathèk– èpakathok ka pèngghirrâ ronjhânganna kantos maḍâteng monyè sè sannyek kantha alaghu. Monyè sè èyasèllaghi ḍâri makathèk – makathok ghentongnga bâkto noto paḍi ghâpanèka ènyamaè ghuttha. Ė polo Madhurâ Ghutta sè palèng sannyek èngghi panèka neng dhisa Bulu bâbâ è Kacamatan Soca Kabhupatèn Bhângkalan.

Èngghi ka’ iyâ ènyamaè ḍhukka. Rèng Madhurâ sanaos sè bâḍâ è Daerah Tapalkuda è Jhâbâ Tèmor paḍâ jhughân lèbur ka ghuttha akadhi sè è dhisa Bhâdèyân neng kacamatan Kottha Bândâbâsa, kabhupatèn Bândâbâsa. Ėghika’iyâ ḍhukka otabâ Ghuttha èsebbhut Aghuttha Salaèn dhâddhi pangalèburân, ḍhukka, Ghuttha (ca’èpon Rèng Madhurâ è bâgiyân tèmor) sareng Aghuttha, jhughân bâḍâ magis èpon èngghi panèka manabi bâḍâ Bulân ghârâ’â lajhu aghuttha pas è toro’è mokol ka’-bhungka’an sareng panebbhâ otabâ po-sapo lèntè, maksottèpon nyopprè ḍeḍemmèt sè marosak Bulân kantos ghra’a ta’ kantosa marosak jhughan ka’-bhungka’an nyopprè ka’-bhungka’an tepteppa abuw͎ â. Mèlaèpon sè mokol sambi ngoca’: “jhâghâ - jhâghâ, abuwâ....”.

Samangkèn aghâma Islam ngator manabi bâḍâ Bulân otabâ arè ghârâ’â kodhu ngadhek solat sonnat ghârâ’ân sè è ḍâlem pangajhârân aghâma Islam èsebbhut sholat kusuf ka’angghuy solat ghârâ’a arè, nangèng ka’angghuy solat ghârâ’a bulân biyasana èsebbhut sholat khusuf. Salaèn ghâpanèka bhuḍhâjâ ḍhukka ka’angghuy ngabhârraghi berta ḍâ’ ka kennerngngan laèn, berta bâḍâ roma katonon, bânjir otabâ kapatèyan. Ronjhângan panèka èbhâḍhi ḍâri kaju, lanjhângnga ra-kèra ḍuwa’ mèter. Sè noto ajhâjhâr tello’ otabâ empa’ salajâ.

epettek dari buku malate sataman

Budaya Madura : Pe-Sapeyan

BUDAYA MADURA : Pè-Sapèyan

Pè-sapèyan, aghânḍhu’ artè èn-maènan orèng èpadhâddhi sapè. Ėn-maènan kasebbhut bânnè mabi sapè ongghuwân tapè orèng. Orèng sè dhâddhi pè-sapèyan atèngka akaḍhi sapè maksottèpon amaèn pèsapèyan. Amaèn pè-sapèyan ampon ḍhâddhi bhuḍhâjâ neng dhisa Tamba’âghung Bârâ’ sareng Ambhunten Tengnga, è kacamatan Ambhunten è Kabhupatèn Songennep. Neng kennengngan laèn taḍâ’ abhuḍhâjâ’âghi pè-sapèyan ghâpanèka. Bhuḍhâjâ Pè-sapèyan ghâpanèka neng Ambhunten Tengnga sareng Tamhâ’âghung Bârâ’ pajhât ngabidhi sabellunna Aghâma Islam kasebbhâr è Madhurâ ampon èlampa’aghi sareng maghârsarèna.

 Ė bâkto ghâpanèka bârghâ Tambhâ’âghung Bârâ’ sareng Ambhunten Tengnga ghi’ nganot Aghâma Buddhâ. Ḍuwâ’ dhisa ghâpanèka engghunna è paghunongan, tanana ghârsang, ojhân talèbât rangrang. Sanarè sapanèka tegghâl sè bâḍâ pagghun èyopènè , sabâghiyân namong èpabânḍung marghâ dhâddhi kebbhun lalang. Rèng tanè ngambruwâghi kakowadhân sapè obuwânna ka’angghuy nyaka’ tegghâllâ. Mèlana rèng tanè è Tambhâ’âghung Bârâ’ sareng Ambhunten Tengnga talèbât èsto ka sapèna. Bângatowa Tambhâ’âghung Bârâ’ sareng Ambhunten Tengnga manabi ampon nèmor kara neng tètèmasa katèghâ lajhu mènta ojhân ḍâ’ ka Sè Araksa kalabân mabâḍâ ritual Pèsapèyan. Dhâdhi Pè-sapèyan ghâpanèka ritual-magis mènorot aghâma sè èyanot bâkto ghâpanèka. Ritual-Magis sareng bârghâ èsebbhut sakkral.

Ritual-Magis Pè-sapèyan, ètojjhuwâghi ka’angghuy nyo’on ojhân ḍa’ Sè Araksa, èseppowè sareng orèng sè palèng seppo è kennengngan ghâpanèka mènangka bhâbhuto. Bhâbhuto panèka sè ngator sasajhin ka’angghuy Sè Araksa. Namong sa’amponna bârghâ Tambhâ’âghung Bârâ’ sareng Ambhunten Tengnga nganot Aghâma Islam lalampan nyo’on ojhân èlampa’aghi kalabân mabâḍâ solat jamaah nyo’on ojhân. Namong bisaos Pè-sapèyan pagghun èbhuḍhâjâ’âghi. Bidhâèpon Pèsapèyan ta’ èbâḍâ’âghi sabbhân taon polè akadhi sè dhimèn, namong ampon asèpat pangalèburân. Lalampan Pè-sapèyan panèka èlampa’aghi sareng orèng kaempa lakè’ binè’. Biyasaèpon sè dhâddhi sapè orèng binè’, sè ngellèsè kaḍuwâ orèng lakè’.

Sè kaempa’ panèka ghâmbhârânna orèng anangghâlâ è tegghâl. Pangangghuyyâ sapè sareng sè ngellèsè aropa : topong sapè ka’angghuy sè dhâddhi sapè, pa’ lambâr rapè’ ka’angghuy notobhi ḍâḍâna sè dhâddhi sapè, jhâmang ḍuwâ’ ka’angghuy sapè, sabbhâu èngghi panèka mara pènjhung, ka’angghuy ḍuwâ’ sapè sareng ḍuwâ’ sè ngellèsè, empa’ sampor èyangghuy sapè sareng sè ngellèsè, kalèmbâng ka’angghuy sapè, sapè akalèmbâng nodhuwâghi bânnè sapè ḍân-bâḍân tapè sapè sè paraddhu ka Sè Araksa, empa’ ghungsèng ka’angghuy sokona sapè, talè ètata kembhâng bârna mèra kangghuy magânḍing sapè sè ḍuwâ’, calana bârna bhiru ka’angghuy sapè, klambhi gombor celleng ka’angghuy sè ngellèsè. Bâḍâ polè orèng katello sè dhâddhi con-locon. Con-locon sè katello èpangangghuyi topong sareng kostum sè katèngal loco. Peccot ḍuwâ’ sè èyastanè sareng sè ngellèsè. Pè-sapèyan jhughân èpaghenna’ sareng jhâjhân pasar, kembhâng petto’ bârna ka’angghuy Sè Araksa tor sa’amponna mènnyan èyobbhâr lajhu èyarak èyèrèngè saronèn.

Bhuḍhâjâ Pè-sapèyan samangkèn bisa ètangghâ’ sareng orèng manabi bâḍâ komantan, nyonnat, nyadhâr, ka’angghuy marammè. Namong sanarè sapanèka adhât lalampan Pè-sapèyan, pagghun bisaos akadhi jhâman sè ghâllu. Artè’èpon lalampan Pè-sapèyan èkabidhi sareng ngobbhâr mènnyan, masang sasajhin kangghuy Sè Araksa, sè bhidhâ namong ḍu’a’èpon ampon ngangghuy du’a’ Aghâma Islam. SMP Negeri Ambunten ekstra kurikulèrrèpon mertè Bhuḍhâjâ Pè-sapèyan. (Metthèk dâri ‘Permainan Rakyat Jawa Timur’, Depdikbud Jatim, 1984 )