Budaya Madura : GHUTTA (DHUKKA, AGHUTTHA)

 Budaya Madura : GHUTTA  (DHUKKA, AGHUTTHA)

Bhuḍhâjâ Madhurâ talèbât bânnya’ macemma. Bâḍâ sè sakkral akadhi sè ampon kacator è attas. Rèng Madhurâ palèng bânnya’ oḍi’ kalabân atanè. Saèstona Pakakas tanè panèka bânnya’, sala sèttongnga èngghi panèka sapè. Rèng Madhurâ ca’ èpon orèng lowar akanca sareng sapèna. Angghebbhân ghâpanèka bâḍâ lerressa. Rèng Tanè Madhurâ talèbât paratèn ka sapèna. Sè sapanèka marghâ sapè mongghu Rèng Tanè Madhurâ ampon akadhi sè èkarsa’aghi sareng Ghustè Allah ka’angghuy abhânto maḍâteng rajhekkè. Ḍâri lakona ka’angghuy anangghâlâ otab̩ â nyaka’ kantos ka calatthongnga è kaparlo dhâddhi bhuthok ka’angghuy majhurbhu tamennan. 

Dhâddhi sapè ghâḍhuwân andil sè rajâ mongghu ka rèng tanè otamaèpon ka’angghuy ngasèllaghi paḍi. Rèng tanè binè’an anga-bhunga noto paḍi hasèl sabâna. Ḍâri bhungana, Rèng Tanè binè’an Madhurâ sambi noto paḍi è ronjhângan ghentongnga èpakathèk– èpakathok ka pèngghirrâ ronjhânganna kantos maḍâteng monyè sè sannyek kantha alaghu. Monyè sè èyasèllaghi ḍâri makathèk – makathok ghentongnga bâkto noto paḍi ghâpanèka ènyamaè ghuttha. Ė polo Madhurâ Ghutta sè palèng sannyek èngghi panèka neng dhisa Bulu bâbâ è Kacamatan Soca Kabhupatèn Bhângkalan.

Èngghi ka’ iyâ ènyamaè ḍhukka. Rèng Madhurâ sanaos sè bâḍâ è Daerah Tapalkuda è Jhâbâ Tèmor paḍâ jhughân lèbur ka ghuttha akadhi sè è dhisa Bhâdèyân neng kacamatan Kottha Bândâbâsa, kabhupatèn Bândâbâsa. Ėghika’iyâ ḍhukka otabâ Ghuttha èsebbhut Aghuttha Salaèn dhâddhi pangalèburân, ḍhukka, Ghuttha (ca’èpon Rèng Madhurâ è bâgiyân tèmor) sareng Aghuttha, jhughân bâḍâ magis èpon èngghi panèka manabi bâḍâ Bulân ghârâ’â lajhu aghuttha pas è toro’è mokol ka’-bhungka’an sareng panebbhâ otabâ po-sapo lèntè, maksottèpon nyopprè ḍeḍemmèt sè marosak Bulân kantos ghra’a ta’ kantosa marosak jhughan ka’-bhungka’an nyopprè ka’-bhungka’an tepteppa abuw͎ â. Mèlaèpon sè mokol sambi ngoca’: “jhâghâ - jhâghâ, abuwâ....”.

Samangkèn aghâma Islam ngator manabi bâḍâ Bulân otabâ arè ghârâ’â kodhu ngadhek solat sonnat ghârâ’ân sè è ḍâlem pangajhârân aghâma Islam èsebbhut sholat kusuf ka’angghuy solat ghârâ’a arè, nangèng ka’angghuy solat ghârâ’a bulân biyasana èsebbhut sholat khusuf. Salaèn ghâpanèka bhuḍhâjâ ḍhukka ka’angghuy ngabhârraghi berta ḍâ’ ka kennerngngan laèn, berta bâḍâ roma katonon, bânjir otabâ kapatèyan. Ronjhângan panèka èbhâḍhi ḍâri kaju, lanjhângnga ra-kèra ḍuwa’ mèter. Sè noto ajhâjhâr tello’ otabâ empa’ salajâ.

epettek dari buku malate sataman

Budaya Madura : Pe-Sapeyan

BUDAYA MADURA : Pè-Sapèyan

Pè-sapèyan, aghânḍhu’ artè èn-maènan orèng èpadhâddhi sapè. Ėn-maènan kasebbhut bânnè mabi sapè ongghuwân tapè orèng. Orèng sè dhâddhi pè-sapèyan atèngka akaḍhi sapè maksottèpon amaèn pèsapèyan. Amaèn pè-sapèyan ampon ḍhâddhi bhuḍhâjâ neng dhisa Tamba’âghung Bârâ’ sareng Ambhunten Tengnga, è kacamatan Ambhunten è Kabhupatèn Songennep. Neng kennengngan laèn taḍâ’ abhuḍhâjâ’âghi pè-sapèyan ghâpanèka. Bhuḍhâjâ Pè-sapèyan ghâpanèka neng Ambhunten Tengnga sareng Tamhâ’âghung Bârâ’ pajhât ngabidhi sabellunna Aghâma Islam kasebbhâr è Madhurâ ampon èlampa’aghi sareng maghârsarèna.

 Ė bâkto ghâpanèka bârghâ Tambhâ’âghung Bârâ’ sareng Ambhunten Tengnga ghi’ nganot Aghâma Buddhâ. Ḍuwâ’ dhisa ghâpanèka engghunna è paghunongan, tanana ghârsang, ojhân talèbât rangrang. Sanarè sapanèka tegghâl sè bâḍâ pagghun èyopènè , sabâghiyân namong èpabânḍung marghâ dhâddhi kebbhun lalang. Rèng tanè ngambruwâghi kakowadhân sapè obuwânna ka’angghuy nyaka’ tegghâllâ. Mèlana rèng tanè è Tambhâ’âghung Bârâ’ sareng Ambhunten Tengnga talèbât èsto ka sapèna. Bângatowa Tambhâ’âghung Bârâ’ sareng Ambhunten Tengnga manabi ampon nèmor kara neng tètèmasa katèghâ lajhu mènta ojhân ḍâ’ ka Sè Araksa kalabân mabâḍâ ritual Pèsapèyan. Dhâdhi Pè-sapèyan ghâpanèka ritual-magis mènorot aghâma sè èyanot bâkto ghâpanèka. Ritual-Magis sareng bârghâ èsebbhut sakkral.

Ritual-Magis Pè-sapèyan, ètojjhuwâghi ka’angghuy nyo’on ojhân ḍa’ Sè Araksa, èseppowè sareng orèng sè palèng seppo è kennengngan ghâpanèka mènangka bhâbhuto. Bhâbhuto panèka sè ngator sasajhin ka’angghuy Sè Araksa. Namong sa’amponna bârghâ Tambhâ’âghung Bârâ’ sareng Ambhunten Tengnga nganot Aghâma Islam lalampan nyo’on ojhân èlampa’aghi kalabân mabâḍâ solat jamaah nyo’on ojhân. Namong bisaos Pè-sapèyan pagghun èbhuḍhâjâ’âghi. Bidhâèpon Pèsapèyan ta’ èbâḍâ’âghi sabbhân taon polè akadhi sè dhimèn, namong ampon asèpat pangalèburân. Lalampan Pè-sapèyan panèka èlampa’aghi sareng orèng kaempa lakè’ binè’. Biyasaèpon sè dhâddhi sapè orèng binè’, sè ngellèsè kaḍuwâ orèng lakè’.

Sè kaempa’ panèka ghâmbhârânna orèng anangghâlâ è tegghâl. Pangangghuyyâ sapè sareng sè ngellèsè aropa : topong sapè ka’angghuy sè dhâddhi sapè, pa’ lambâr rapè’ ka’angghuy notobhi ḍâḍâna sè dhâddhi sapè, jhâmang ḍuwâ’ ka’angghuy sapè, sabbhâu èngghi panèka mara pènjhung, ka’angghuy ḍuwâ’ sapè sareng ḍuwâ’ sè ngellèsè, empa’ sampor èyangghuy sapè sareng sè ngellèsè, kalèmbâng ka’angghuy sapè, sapè akalèmbâng nodhuwâghi bânnè sapè ḍân-bâḍân tapè sapè sè paraddhu ka Sè Araksa, empa’ ghungsèng ka’angghuy sokona sapè, talè ètata kembhâng bârna mèra kangghuy magânḍing sapè sè ḍuwâ’, calana bârna bhiru ka’angghuy sapè, klambhi gombor celleng ka’angghuy sè ngellèsè. Bâḍâ polè orèng katello sè dhâddhi con-locon. Con-locon sè katello èpangangghuyi topong sareng kostum sè katèngal loco. Peccot ḍuwâ’ sè èyastanè sareng sè ngellèsè. Pè-sapèyan jhughân èpaghenna’ sareng jhâjhân pasar, kembhâng petto’ bârna ka’angghuy Sè Araksa tor sa’amponna mènnyan èyobbhâr lajhu èyarak èyèrèngè saronèn.

Bhuḍhâjâ Pè-sapèyan samangkèn bisa ètangghâ’ sareng orèng manabi bâḍâ komantan, nyonnat, nyadhâr, ka’angghuy marammè. Namong sanarè sapanèka adhât lalampan Pè-sapèyan, pagghun bisaos akadhi jhâman sè ghâllu. Artè’èpon lalampan Pè-sapèyan èkabidhi sareng ngobbhâr mènnyan, masang sasajhin kangghuy Sè Araksa, sè bhidhâ namong ḍu’a’èpon ampon ngangghuy du’a’ Aghâma Islam. SMP Negeri Ambunten ekstra kurikulèrrèpon mertè Bhuḍhâjâ Pè-sapèyan. (Metthèk dâri ‘Permainan Rakyat Jawa Timur’, Depdikbud Jatim, 1984 )

Tradisi Ojhung Madura, Budaya Suku Madura

 Tradisi Ojhung Madura

Ojhung èngghi panèka bhuḍhâjâ tradisional rè-karèna lalampan religi magis jhâman kona è Madhurâ. Namong bisaos samangkèn ta’ saḍhâjâ kennengngan è Madhurâ sè ngalampa’aghi artèèpon namong sabâgiyân kennengngan è Madhurâ sè ghi’ ngalampa’aghi otamaèpon neng pasèsèr ḍâjâ akaḍhi è dhisa Aèngmèra, Kacamadhân Bâtopotè Kabhupatèn Songennep. È kennengngan ghâpanèka pagghun malarat aèng, ponapa polè manabi kalerressan nèmor kara. Neng dhisa Aèng Mèra namong bâḍâ sèttong somor sè ènyamaè somor sè Pènangcangka. 

ojhung

Manabi somor ghâpanèka ampon asat sombherrâ, bârghâ dhisa Aèngmèra ampon laèp aèng. Sè sapanèka ngabidhi ghi’ jhâman kona, manabi ampon asat aèngnga somor sè Pènangcangka bârghâ dhisa Aèngmèra lajhu ngalampa’aghi rokat ritual magis sè aropa tangghâ’ân Ojhung. Ka’angghuy mènta ojhân ḍâ’ ka Sè Araksa bhumè. Ojhung panèka aropa tokar.

Èn-maènan sè èlampa’aghi sareng ngangoḍâdhân neng dhisa Aèngmèra. Dhimèn sadhâjâ dhisa è pasèsèr ḍâjâ kabhupatèn Songennep paḍâ mabâḍâ Ojhung otamaèpon nalèka ghi’ jhâman rato, sabâb Bâto Potè ḍhimèn onèng dhâddhi pusat karajhâ’ân Songennep. Ghi’ ngè-tangè èbâḍâ’âghiyâ rokat, ngangoḍâdhân dhisa Aèngmèra ampon alatè amaèn Ojhung. Mènorot cator para seppo dhisa Aèngmèra, sè amaèn Ojhung panèka kantos loka, sakonè’na bhâdhânna sè èkennèng pokol kantos beddheng. 

Ghi’ jhâman kona manabi Ojhung parappa’na dhâddhi, tarkaḍhâng sakèng hoso’na sè salang pokol kantos bâḍâ sè tasambhet, mèlana ka’angghuy nyegghâ sè sapanèka lajhu èbâḍâ’âghi ellèt, otabâ sè èsambhât bhâbhuto, èngghi panèka orèng sè bhâḍhi mèsa sè pareppa’na amaèn Ojhung manabi ampon hoso’. 

Sè amaèn Ojhung panèka ngangoḍâdhân sè saghânḍhing omorra sareng rajâna bhâdhânna. Serrèna Ojhung panèka aropa’aghi rè-karèna bhuḍhâjâ religi-magis sè amaèn ta’ èbâjâr, sabâb sè amaèn aromasa ghâḍhuwân kawâjibhân moral ka’annghuy kaparlowan dhisa. Salaèn ghâpanèka, bâḍâ atoranna èngghi panèka sè bisa èpokol namong ḍâri tabu’ ka attas, ta’ kèngèng mokol mowa, mala mowa mabi topong ka’angghuy ta’ kennèng pokol. Sè amaèn ta’ ollè anapso ka’angghuy nganèyajâ mosona. Serrèna Ojhung panèka asèpat religi-magis taḍâ’ sè kala taḍâ’ sè mennang sè amaèn namong ghâḍhuwân sèttong tojjhuwân èngghi panèka nekkanè rokat mènta ojhân. Mèlana sè amaèn èrabât sareng orèng sè ahli magis. Sè ahli magis panèka èyangghep ghâḍhuwân kakowadhân makala moso sè pareppa’na amaèn Ojhung, ompamaèpon: kol-pokolla lajhu potong, sè aojhung lajhu lemmes, kalengnger. Namong loka marghâ kennèng pokol biyasana sareng sè Ahli magis (sè ngellèsè ) orèng sè loka ghâpanèka lajhu èyosap lokana, loka bhuru lajhu èlang ta’ alampat. Ojhung ta’ apangèrèng tabbhuwân saronèn tapè ètoro’è monyèèpon ḍhungḍhung (ḍâri kaju rajâ sè èlobângè akadhi thongthong ḍâri perrèng) sè èsebbhut Okol. Sa’abiddhâ addhuwân Ojhung Okol terros ètabbhu èpakajâ. 

(Ėsalèn ḍâri buku : Madura dalam sebuah potret, ASAS, 2015)

Cara Mengidentifikasi Unsur Ekstrinsik Cerita Topeng Dhalang

Cara Mengidentifikasi Unsur Ekstrinsik Cerita Topeng Dhalang

Neng pangajhârân panèka, sampèyan kodhu ngaghâli bâgiyân-bâgiyân ekstrinsik ḍâlem Topèng Ḍhâlâng. Sampèyan kodhu maghut ḍâ’ pandhuman sè ampon èsaḍiyâ’aghi è bâbâ panèka sopajâ maghâmpang è ḍâlem nantowaghi bâgiyân ekstrinsik ḍâlem Topèng Ḍhâlâng.

Bagiyan Ekstrinsik Cerita Topeng Dhalang

Bâgiyân èkstrinsik, èngghi panèka bâgiyâ sè nyoson sèttong karya sastra sè è ḍâlemma aghânḍhu’ bhâb sosial, biografi, psikologi, sareng salaènna.

• Bhâb biografi, èngghi panèka sè ngangghit aghaḍhuwân sèttong kayâkinan, sè maos bisa ngollè’èkarya sastra èpon. 
• Bhâb psikologi, èngghi panèka karangan bisa dipengaruhi kabâḍa’anna jhâman
• Bhâb sosial, èngghi panèka sè ngarang bisa ngobâsanè sè maos.

Perhatikan Contoh Cerita Topeng Dhalang di Bawah ini

DRUPADI

Drupada(ramana Drupadi) : “Hè.....tang maghârsarè kabbhi sèngko’ mabâḍâ’â sayembara, pa-sapa sè bisa ngocol pana pas nanceppaghi ka cakra sè teppa’na apoter, so sèngko’èpakabina bân Drupadi.” 

Karna : “Kaulâ ngèrènga rato.” 

Drupada : “Oo....bâ’na anḍi’ karep kèya ka tang ana’.” 

Karna : “Èngghi ka’ into rato.” 

Drupada : “Mon mara jârèya cacak bâ’na ocol pana rèya pas panancep ka cakra sè apoter Karna nyacak ngocol pana kasebbhut, pana kasebbhut lajhu nancep ènga’- tengnga’anna cakra sè apoter.” 

Drupadi : “Saporana kanjeng rama abdhina ta’ poron èpanèkasareng Karna, sabâb Karna pottraèpon kusir.”

È antara sè ngèrèng bâḍâ sè anyama Arjuna(saèstona Pandawa: Yudistira, Bima, Arjuna, Nakula, Sadewa) 

Arjuna : “Abdhina ngèrènga jhughân sayembara ka’dinto, rato! 

Drupada : “Iyâ mara cacak bâ’na ngocol.” Arjuna ngocol pana, lajhu jhujhuk ḍâ’ nga’-tengnga’anna cakra sè apoter. Totok lekkas.............. 

Drupadi : “Manabi sapanèka rama, abdhina poron èpanèka sareng Arjuna (Panḍhâbâ) sabâb Pandawa katoronan rato.” (Dhâddhi Drupadi aghâḍhuwân raka kalèma).”

Ḍhâ-kanḍhâ è attas sè aghânḍhu’ bâgiyân ekstrinsik: 

Sosial : Drupadi ta’ kasokan, sabâb Karna pottrana kusir(bânnè katoronan rato) 

Biografi : Carètana sayembara. 

Psikologi: Karna rajâ atè sanaosa pottrana kusir nangèng rajâ atè ka’angghuy ngèrèng addhuwân mana.

========== Baca Juga : ==========

Materi Ghancaran Bahasa Madura

Materi Puisi Bahasa Madura

Materi Drama Bahasa Madura

Materi Topeng Dhalang Bahasa Madura